Afryka przeciw Hadze

Odbywający się w stolicy Etiopii szczyt Unii Afrykańskiej zdominowała kwestia współpracy państw kontynentu z Międzynarodowym Trybunałem Karnym. Przywódcy państw afrykańskich oskarżają MTK o stronniczość i podejmowanie szkodzących Afryce decyzji. Przedmiotem krytyki stało się przede wszystkim stawianie przed Trybunałem sprawujących aktualnie urząd przywódców państw.

Dajcie spokój Kenyatcie

Powodem niezadowolenia i krytyki pod adresem MTK stała się decyzja Trybunału o rozpoczęciu postępowania przeciwko prezydentowi Kenii Uhuru Kenyatcie i jego zastępcy Williama Ruto. Obaj oskarżani są o sprowokowanie zamieszek, które wstrząsnęły Kenią w 2007 r., powodując setki ofiar. Sprawa Ruto została wszczęta we wrześniu, proces Kenyatty zaś powinien się rozpocząć w Hadze za miesiąc.

Jeszcze przed rozpoczęciem obrad w Addis Abebie obecny przewodniczący Komitetu Wykonawczego UA, minister spraw zagranicznych Etiopii Tedros Adhanom Ghebreyesus oświadczył, że Trybunał jest „instrumentem antyafrykańskiej polityki”. Z opinią tą zgodziła się w niedzielę większość uczestników szczytu, którzy uznali, że niedopuszczalne jest stawianie zarzutów legalnie wybranym prezydentom i premierom.

Kenyatta odrzuca oskarżenia i ani myśli ustępować z urzędu nawet w przypadku gdyby został uznany winnym. W Addis Abebie stwierdził, że „Międzynarodowy Trybunał Karny został zredukowany do farsy (…) przestał być domem sprawiedliwości w dniu, gdy stał się zabawką upadających sił imperialnych”. Parlament kenijski przyjął uchwałę wzywającą władze kraju do nieuznawania jurysdykcji MTK.

Uczestnicy szczytu UA poparli przywódców Kenii i zażądali przynajmniej odroczenia ich procesu. W Addis Abebie padły nawet propozycje, by państwa Afryki wystąpiły ze Statutu Rzymskiego, który w 1998 r. stał się podstawą powołania Trybunału (sygnatariuszami Statutu są 34 spośród 54 państw członkowskich UA). Nie spotkała się ona jednak z wystarczającym poparciem.

– Zastrzeżenia przywódców afrykańskich można zrozumieć – mówi w rozmowie z „Rz” Jeremy Astill-Brown, były dyplomata i ekspert brytyjskiego Królewskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych. Jego zdaniem zwolennicy pociągania polityków do odpowiedzialności prawnej powinni najpierw próbować wykorzystywać możliwości, jakie daje im system prawny w ich własnych krajach, a dopiero jeśli ta droga okazuje się niemożliwa, mogą zwracać się do instytucji międzynarodowych. – Poza tym trybunał haski nie powinien skupiać się wyłącznie na sprawach dotyczących kontynentu afrykańskiego, bowiem w ten sposób sędziowie wystawiają się na oskarżenia o stronniczość.

Przywódcy afrykańscy są zirytowani faktem, że wszystkich ośmiu polityków, których sprawy bada obecnie MTK, pochodzi z Afryki, co ma być dowodem na uprzedzenia sędziów. Jeremy Astill-Brown uważa, że oskarżenie o stronniczość (w domyśle – wręcz rasizm) są jednak przesadzone. Dowodzi tego choćby fakt, że wielu sędziów i prawników Trybunału (w tym wiceprzewodniczący Akua Kuenyehia) pochodzi z Afryki.

W kwestii uznawania jurysdykcji MTK kontynent afrykański nie jest od jednomyślny. Niektóre kraje – jak np. Wybrzeże Kości Słoniowej, Demokratyczna Republika Konga, Mali albo Republika Środkowej Afryki – wręcz domagają się, by Trybunał rozpatrzył oskarżenia o zbrodnie popełnione na ich obszarze. Z kolei niezadowolenie Kenijczyków podzielają władze Sudanu, Ugandy, Etiopii i Zimbabwe.

Nieczyste sumienie

Nietrudno dostrzec, że największą krytykę Trybunału słychać z państw znanych z braku poszanowania dla praw człowieka i demokracji, których przywódcy sami obawiają się zarzutów. Procesu może spodziewać się np. prezydent Sudanu odpowiedzialny za krwawe prześladowania w Darfurze. Innym kandydatem do postawienia go przed Trybunałem jest oskarżany o terroryzowanie opozycji dyktator Zimbabwe Robert Mugabe.

W dosadnych słowach do krytyki MTK odniósł się znany i szanowany w Afryce biskup z RPA i laureat Pokojowej Nagrody Nobla Desmond Tutu. Napisał on w posłaniu do szczytu UA, że „przywódcy odrzucający rolę Trybunału po prostu chcieliby sobie sami zapewnić licencję na zabijanie”. Krytyków MTK porównał do Goeringa i innych zbrodniarzy hitlerowskich odrzucających jurysdykcję Trybunału w Norymberdze. Także były sekretarz generalny ONZ powiedział, że odrzucenie jurysdykcji MTK byłoby dla Afryki „piętnem wstydu”.

O tym, że utworzony w 2002 r. MTK przestał być jedynie „papierowym tygrysem”, przywódcy afrykańscy mogli się przekonać w marcu 2012 r., kiedy na karę 14 lat więzienia skazany został kongijski watażka wojenny Thomas Lubanga odpowiedzialny za werbowanie do wojska dzieci i popełnianie zbrodni wojennych. Jednak nawet w trakcie tego procesu padały oskarżenia o stronniczość. Okazało się np., że prokuratorzy MTK ukrywali niektóre niewygodne dla swoich tez dowody, by nie wykorzystała ich obrona.