Jak uniknąć pułapki algorytmów

– Mamy szereg negatywnych nowych zjawisk związanych ze światem internetu, takich jak dezinformacja, brak rzetelnej debaty publicznej, polaryzacja poglądów, zamykanie się w bańkach informacyjnych czy w zasadzie niemal otwarte wrota dla zupełnie nowego zagrożenia, czyli deepfake, itp. Czy sobie z tym radzimy? – pytał Bogusław Chrabota, redaktor naczelny „Rzeczpospolitej”, otwierając dyskusję „Misyjne media i obywatele w pułapce algorytmów rekomendujących treści. Jak z niej wyjść?”.

Cel – zaangażowanie

Zdaniem Katarzyny Szymielewicz, współzałożycielki i prezeski Fundacji Panoptykon, nie bardzo radzimy sobie z tymi wyzwaniami, a jedną z przyczyn głębokiego kryzysu w sieci mogą być właśnie różnego rodzaju algorytmy tworzone przez wielkie platformy internetowe. To one w zasadzie decydują, jakie treści widzą użytkownicy w pierwszej kolejności. Problemem nie jest samo ich stosowanie, ale cele do osiągnięcia, jakie zostały im przypisane.

– Logika algorytmów zakłada, że głównym celem jest pozyskanie zaangażowania użytkowników. W obecnej rzeczywistości przeciętnego człowieka angażuje zwykle to, co sensacyjne, emocjonujące, negatywne, oburzające czy niewiarygodne – mówiła Szymielewicz. Ludzie często chwytają tę wędkę, klikają, czytają, sięgają po kolejne rekomendowane treści – słowem, angażują się, a najwięksi internetowi gracze komercjalizują to zaangażowanie.

Wiarygodność źródeł

Szymielewicz wskazywała, że staliśmy się zakładnikami takiej, a nie innej logiki algorytmów, i tak pozostanie, dopóki nie zostanie ona zmieniona. To także problem dla mediów tradycyjnych, wydawców dostarczających profesjonalnych treści tworzonych przez dziennikarzy. Te treści stają się w sieci albo mniej widoczne, albo „równają w dół” pod względem jakości – co jest wymuszone przez dominację ze strony cyfrowych gigantów.

Jednocześnie uczestnicy dyskusji podkreślali, że nie należy demonizować algorytmów. – One niekoniecznie służą manipulacji, wynik ich pracy jest nie tylko negatywny. W sumie ułatwiają nam życie, pozwalają na szybsze dotarcie do treści, które nas interesują – mówiła Marzena Tabor, szefowa redakcji online „Rzeczpospolitej”.

– Moim zdaniem są pomocne w konsumpcji szeregu informacji na co dzień, ponieważ oszczędzają czas. To co przede wszystkim powinniśmy robić, to położyć duży nacisk na edukację i wzrost świadomości społecznej w zakresie wiarygodności źródła treści – podkreśla.

Jak wskazywała, to przede wszystkim profesjonalne media, budujące swoją markę na jakości, dostarczają wiarygodnych, sprawdzonych informacji. Co nie zawsze można powiedzieć o treściach podawanych przez anonimowych użytkowników internetu.

– Na TikToku rzeczywiście chodzi o to, by treści były angażujące, ale przede wszystkim – by były bezpieczne – zaznaczył z kolei Jakub Olek, szef relacji publicznych TikToka w Europie Środkowo-Wschodniej. – TikTok nie będzie miejscem do swobodnego wyrażania siebie, jeśli nie będzie to bezpieczne miejsce – dodał.

Dlatego firma stosuje szereg rozwiązań, z których najważniejszy jest „kamień węgielny” zasad społeczności, co można, a czego nie można publikować na TT. – Przy czym bardzo ważna jest tu moderacja treści. Dzięki temu 90 proc. treści szkodliwych „spada”, zanim je ktokolwiek zobaczy, a 97 proc. – w ciągu 24 godzin od momentu ich zapostowania – informował Jakub Olek.

Unijna reforma

Według Oleka równie ważną rolę odgrywają akcje edukacyjne, jak rozpoznawać dezinformację, a także zaostrzone wymogi bezpieczeństwa dla najmłodszych użytkowników korzystających z platformy. Przykładowo dla osób w wieku 13–15 lat automatycznie wyłączona jest możliwość otrzymywania i wysyłania wiadomości bezpośrednich, a dla tych w wieku 15–17 lat – możliwości prowadzenia transmisji na żywo.

Poprawa w zakresie bezpieczeństwa na wielkich platformach internetowych rzeczywiście ma miejsce, co nie zmienia faktu, że w praktyce z zewnątrz nie ma kontroli nad ich algorytmami rekomendującymi. Czy w tym zakresie zmieni coś unijna reforma rynku usług rynkowych, czyli dyrektywy DSA i DMA?

– Te dyrektywy to obecnie najważniejszych dokumenty w naszej agendzie – mówił Paweł Lewandowski, podsekretarz stanu w Ministerstwie Cyfryzacji. Polskie prawo musi dokonać ich implementacji, choć w tej chwili, ze względu na koniec prac Sejmu przed wyborami, prace zostały spowolnione.

Zgodnie z tym nowym unijnym prawem ograniczone zostaną m.in. możliwości wykorzystywania danych osobowych użytkowników (w tym w szczególności danych wrażliwych takich jak stan zdrowia, poglądy polityczne czy wyznania) do profilowania treści wyświetlanych reklam. Największe platformy będą musiały też np. informować swoich użytkowników o głównych parametrach, które wykorzystują ich systemy rekomendujące.

DSA wprowadza też m.in. nowe regulacje dotyczące zasad odpowiedzialności wszystkich hostingodawców za bezprawne treści dodawane przez użytkowników, a także zasad tzw. moderacji treści (w tym np. obowiązek uzasadnienia decyzji związanych z usunięciem danego posta czy nawet zablokowania konta danego użytkownika).

– Bardzo istotne jest, że wreszcie rynek będzie podlegał najważniejszej części każdego dobrego prawa, czyli sankcjom – podkreślał też wiceminister Lewandowski. Kary dla pośredników internetowych mają sięgać do nawet 6 proc. ich rocznego przychodu.

– Trzeba przy tym zaznaczyć, że wiele postanowień nowego prawa portale internetowe już wdrażają. Niemniej jestem przekonany, że po pełnej jego implementacji obudzimy się w nowej rzeczywistości – ocenił wiceminister.

Kto kształtuje opinię publiczną

Mniej optymistyczna jest jednak Katarzyna Szymielewicz.