Anna Bilińska: Niezwykła portrecistka

Kiedy świat sztuki był zdominowany przez mężczyzn, talent i determinacja polskiej artystki, przyniosły jej międzynarodową sławę.

Anna Bilińska (1854-1893) żyła w czasach, kiedy kobiety nie mogły kształcić się w uczelniach państwowych, więc studiowała malarstwo w prywatnych szkołach w Warszawie i w Paryżu. W 1889 roku na wystawie światowej w Paryżu zaprezentowała swój „Autoportret”, za który zdobyła srebrny medal oraz możliwość wystawiania swych dzieł na następnych wystawach poza konkursem. Był to wielki sukces artystki, który otworzył je drogę do europejskiej kariery. Autoportret z malarskimi pędzlami stał się jej wizytówką, a dziś jest uważany także za symboliczną manifest pokolenia kobiet, które walczyły o przynależne im miejsce w świecie sztuki.

Anna Bilińska „Dziewczyna z koszem na progu domu”, 1887

Foto: Mat. Prasowe/MNW

- Anna Bilińska żyła 39 lat. Tworzyła krótko, niewiele ponad 20 lat, ale pozostawiła ogromne zbiory dzieł. Energia, siła, talent biją z jej obrazów. – mówi kuratorka Renata Higersberger.

Wielkoformatowe odkrycia

Na jej dorobek składają się obrazy olejne, akwarele, pastele i rysunki. Największa kolekcja jej prac znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie, ale na obecną wystawę przywieziono też wiele dzieł z muzealnych i prywatnych kolekcji zagranicznych, m.in. z Victoria and Albert Gallery w Bath, Musée d’art moderne et contemporain de Saint-Étienne Metropole, Göteborgs konstmuseum, State Museum of Pennsylvania, Musikinstrumenten-Museum w Berlinie.

Są wśród nich prawdziwe odkrycia. Zwłaszcza dwa olejne męskie portrety – amerykańskiego rzeźbiarza George’a Greya Barnarda i młodego pianisty wirtuoza Józefa Hoffmana. Oba zostały namalowane w 1890 roku

- Są nowością dla nas wszystkich. – mówi „Rz” współkuratorka dr Agnieszka Bagińska. – Oba powstały na zamówienie tego samego amerykańskiego mecenasa Alfreda Corninga Clarka, właściciela korporacji Singer, produkującej maszyny do szycia. Clark interesował się sztuką i wiele miesięcy spędzał w Europie i miał tu swoich stypendystów. Portret Barnarda Bilińska malowała w Paryżu, a Hoffmana w Berlinie. Jeszcze w XIX wieku właściciel przekazał obrazy rodzinom portretowanych. Obecnie portret Barnarda znajduje się w USA w zbiorach State Museum of Pennsylvania, a Hoffmana, choć pozostaje własnością prywatną, na co dzień można oglądać w Muzeum Instrumentów Muzycznych w Berlinie.

Anna Bilińska „Portret własny”. 1887

Foto: Mat. Prasowe/MNW

„Portret rzeźbiarza George’a Greya Barnarda w pracowni” jest monumentalnym niemal hiperrealistycznym dziełem, największym na wystawie w MNW. Barnard należał do pierwszego pokolenia artystów amerykańskich, tworzących w nurcie symbolizmu, który czerpał inspiracje m.in. od Rodina. W USA porównywany jest z młodym Michałem Aniołem.

Na płótnie Bilińskiej został przedstawiony przy pracy na tle swojej potężnej rzeźby „Walka dwóch natur w człowieku” (obecnie w zbiorach Metropolitan Museum of Art. W Nowym Jorku). Po raz pierwszy obraz polskiej artystki publicznie zaprezentowano na Salonie paryskim w 1890 roku, gdzie chwalono go za „rzeźbiarskość”.

Damy, dziewczyny z ludu, egzotyka

Anna Bilińska namalowała także wiele znakomitych portretów kobiecych, jak np. „W oknie” z 1890 roku, wykonanym technika pastelu. XIX-wieczni krytycy uznali go za najbardziej nowoczesny obraz Bilińskiej – pod względem tematu, sposobu kadrowania i operowania światłem. Przedstawia dziewczynę wychylającą się przez okno w stronę rozświetlonego słońcem ogrodu, podkreślającego intensywność zieleni. Ten kameralny obraz prawdopodobnie powstał podczas letnich wakacji artystki w rybackiej wiosce Boyardville. W tym samym roku zaprezentowała go na wystawie Towarzystwa Pastelistów Brytyjskich w Grosvenor Gallery.

Rok wcześniej powstała „Dziewczyna z koszem na progu domu”, która także ujmuje świetlnymi efektami – kontrastu słońca i cienia - bliskimi impresjonizmowi. Obraz ten mylnie bywa określany jako „Bretonka”. Naprawdę przedstawiona na nim dziewczyna nosi strój typowy dla regionu Nowej Akwitanii.

Anna Bilińska „Studium kobiety” (historyczny tytuł „ Murzynka”),1884

Foto: Mat. Prasowe/MNW

Choć obrazy Anny Bilińskiej ujawniają, że pociągały ją różnorodne możliwości malarstwa, to przede wszystkim artystka była reprezentantką realizmu, więc w większości portretów przedstawia modelki i modeli z fotograficzną wiernością. Jednym z najbardziej znanych jej obrazów jest „Murzynka, powstała w 1884 roku podczas zajęć w Académie Julian w Paryżu. Urodę egzotycznej piękności podkreślają lśnienia złota i brązu. Ale obraz ten można odczytywać także symbolicznie jako nawiązanie do bagażu kolonializmu.

Dzieło to powróciło do Muzeum Narodowego w Warszawie w 2012 roku, odzyskane po 70 latach od zaginięcia podczas II wojny światowej.

Przy sztalugach

Bilińska malowała także pejzaże i sceny rodzajowe, jak m.in. „Nad morzem” - obraz powstały w 1886 w Pourville-sur-Mer, nadmorskiej miejscowości w Normandii. Przedstawia na pozór pogodną scenę - matkę z dzieckiem na brzegu turkusowego mora z żaglówkami na horyzoncie, ale zbierające się ciemne chmury wnoszą w ten pejzaż zarazem poczucie niepokoju. Obraz postał w trudnym czasie dla artystki, gdy przeżywała żałobę po utracie ojca Jana Bilińskiego i narzeczonego Wojciecha Grabowskiego.

Przyczyną przedwczesnej śmierci artystki była ciężka choroba serca. Jej ostatnim dziełem jest „Autoportret niedokończony” z 1892 roku, który jej mąż Antoni Bohdanowicz przekazał do zbiorów Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, a obecnie znajduje się w zbiorach MNW.