Interwencje Christo

Bułgarski artysta Christo Vladimirov Javacheff (1935–2020), znany jako Christo, zasłynął opakowując na świecie najsłynniejsze pomniki przyrody i architektury, prowokując debatę na temat roli sztuki współczesnej w przestrzeni publicznej. Rysował intensywnie od szóstego roku życia. Kiedy miał 15 lat panował nad warsztatem akademickim najprawdopodobniej nie gorzej niż Picasso w tym samym wieku. Jednak wykorzystywał umiejętności rysunkowe tylko do zarobkowania na realizację wizjonerskich projektów, dzięki którym przeszedł do historii sztuki współczesnej.

Żelazna kurtyna

Ekspozycja w Centrum Pompidou zaplanowana na 17 marca czekała gotowa do otwarcia muzeum w lipcu. Osłabiony chorobą artysta, przebywając w Nowym Jorku, widział ją dzięki wideo kuratorki Sophie Duplaix. Zmarł 31 maja w Nowym Jorku.

Cechą wspólną monumentalnych projektów Christo jest to, że nigdy nie korzystał z dofinansowywania ich z budżetu publicznego. Zawsze opłacał je z funduszy pochodzących ze sprzedaży jego rysunków, fotomontaży i kolaży. Należał do najbardziej niezależnych od układów politycznych artystów XX w. Jego negocjacje sprowadzały się do otrzymania zgody na dwutygodniową ingerencję w pejzażu miejskim. Unikał korzystania z pieniędzy podatników.

Udało mu się zrealizować 27 projektów. Pozostawił dokumentację przygotowawczą do 43 innych, które już nie ujrzą światła dziennego. Pierwszą realizacją – skądinąd nielegalną, gdyż Christo nie zamierzał nawet starać się o zezwolenie – była „Żelazna kurtyna": prowizoryczny mur ułożony z 89 pustych metalowych beczek po ropie, zainstalowany 27 czerwca 1962 r. na środku uliczki Visconti w dzielnicy Saint Germain de Pres w Paryżu. Była to reakcja artysty na wybudowanie muru w Berlinie dziesięć miesięcy wcześniej.

Dzieło uległo zniszczeniu w wyniku interwencji policji po paru godzinach. Pozostały jedynie zdjęcia dokumentujące instalację, a w podręcznikach historii sztuki opisywana jest do dzisiaj jako jedno z pierwszych poważnych dzieł okresu zimnej wojny.

Do najsłynniejszych realizacji należał budynek Reischtagu w Berlinie opakowany w 1995 r. Od pierwszego rysunku zrobionego z myślą o tym do momentu realizacji minęło 24 lata. Główną przeszkodą był ówczesny kanclerz zjednoczonych Niemiec Helmut Köhl, który postrzegał projekt jako „próbę zbeszczeszczenia silnego symbolu narodowego". Na szczęście dla Christo większość parlamentarzystów w Bundestagu głosowało za jego realizacją. W ciągu dwóch tygodni instalację zobaczyło 5 milionów widzów.

Wcześniej dokonał opakowań m.in. skalnej linii brzegowej „Wrapped Coast, Little Bay, Australia" (1969), „Surrounded Islands" (11 wysp w pobliżu Miami otoczonych różową tkaniną w 1983 r.) oraz Pont Neuf w Paryżu w 1986 r.

„Opakowywanie" monumentalnych obiektów historycznych zaczęło się marzyć Christo już w 1962 r. To wtedy planował pokrycie srebrzysto-błękitną tkaniną paryskiego Łuku Triumfalnego. Obecna wystawa w Centrum Pompidou koncentruje się właśnie na historii tego, jak się okazało, ostatniego projektu. Pokazano rysunki, szkice, fotografie gotowej realizacji, a jej historię opowiada prawie godzinny film dokumentalny oraz występująca w niż żona artysty.

Jeanne-Claude wspomina: „Byłam bogata. On nie miał nic. Podarował mi ekscytujące życie". Urodzili się tego samego dnia 13 czerwca 1935 r. Jego ojciec był fabrykantem tkanin, matka sekretarzem Akademii Artystów w przedwojennej Bułgarii. Ona pochodziła z francuskiej rodziny arystokratycznej. Poznali się, kiedy utalentowany azylant polityczny Javacheff przyszedł malować portret jej matki.

Symbol republiki

Ich wspólna historia zaczęła się dziewięć miesięcy później, kiedy Jeanne-Claude zgodziła się wejść kuchennymi schodami na siódme piętro kamienicy niedaleko Łuku Triumfalnego w Paryżu. W pokoju pokojówki zamienionym na pracownię odkryła jego pierwsze opakowane obiekty. A Christo próbował jej wytłumaczyć, na czym polega różnica między prawdziwą sztuką a „artystycznymi przestępstwami". Tym drugim określeniem nazywał rysunki i portrety robione na zamówienie. Pozwoliły mu na przeżycie i na finansowanie dzieł, na których mu zależało. Podpisywał je „Javacheff", słowo Christo zarezerwował wyłącznie dla tego, co w jego mniemaniu było sztuką.

Obecna wystawa będzie miała mocną pointę. Projekt opakowania Łuku Triumfalnego władze Paryża zatwierdziły 56 lat od powstania projektu w 2018 r. podczas przygotowań do wystawy indywidualnej artysty w Centrum Pompidou. Kryzys spowodowany epidemią przesunął zarówno otwarcie wystawy, jak i akcję artysty. Nie zobaczy już jednego z symboli Republiki Francuskiej pokrytego płótnem. Po dwukrotnym przesunięciu terminu monument zamieni się w dzieło sztuki od 18 września do 4 października 2021 r.