Dorota Chrabota: Wszystko trzeba sfinansować

Rzeczpospolita Polska, 12 marca 2022, mocą ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, przyjęła program pomocy dla obywateli Ukrainy, zmuszonych do ucieczki (Dz.U. 2022, poz. 583). Ustawa weszła z życie z dniem ogłoszenia, z mocą od dnia 24 lutego 2022 r.

Za programem idą pieniądze. Rząd przewiduje wydanie około 3 mld zł na pomoc opuszczającym swe domy w obliczu wojny Ukraińcom, czyli w istocie utworzenie nowej rezerwy celowej budżetu państwa.

Ustawa określa zasady zalegalizowania pobytu obywateli Ukrainy, którzy wjechali na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa, w tym zasady powierzenia pracy, pomoc udzielaną przez wojewodów; uznanie niektórych uprawnień obywateli Ukrainy, szczególne zasady przedłużania okresów legalnego pobytu, uprawnień w zakresie wjazdu i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; uznanie niektórych uprawnień studentów, nauczycieli akademickich, regulacje dotyczące kształcenia, wychowania i opieki dzieci i uczniów, w tym wsparcia jednostek samorządu terytorialnego w realizacji dodatkowych zadań oświatowych i funkcjonowania uczelni w związku z zapewnianiem miejsc na studiach dla obywateli Ukrainy.

Dostęp do świadczeń

Ustawa przewiduje także zmiany innych przepisów m.in. dotyczących cudzoziemców, ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, prawa konsularnego, ustaw o Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej i o szkolnictwie wyższym i nauce.

Co do zasady, polski program pomocy Ukraińcom powiązany jest z Decyzją wykonawczą Rady (UE) 2022/382 z dnia 4 marca 2022 r. stwierdzającą istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy, skutkującą wprowadzeniem tymczasowej ochrony (Dz.U. L 71 z 4.03.2022).

Z kolei Decyzja Rady (UE) nr 382 z 4 marca 2022 to realizacja uprawnienia, jakie daje jej art. 5 dyrektywy Rady 2001/55/WE z dnia 20 lipca 2001 r. w sprawie minimalnych norm przyznawania tymczasowej ochrony na wypadek masowego napływu wysiedleńców oraz w sprawie środków wspierających równowagę wysiłków między Państwami Członkowskimi w zakresie przyjmowania takich osób i ponoszenia związanych z tym konsekwencji (Dz.Urz. L 212 z 7.08.2001 P. 0012–0023).

Według szacunków do Unii przybędzie potencjalnie od 2,5 do 6,5 mln wysiedleńców w wyniku konfliktu zbrojnego. Przedmiotem Decyzji z dnia 4 marca jest wprowadzenie tymczasowej ochrony dla obywateli Ukrainy zamieszkujących w Ukrainie, wysiedlonych w dniu 24 lutego 2022 r. lub po tej dacie w wyniku inwazji wojskowej rosyjskich sił zbrojnych, która rozpoczęła się tego dnia. W ocenie UE tymczasową ochronę należy również wprowadzić dla obywateli państw trzecich innych niż Ukraina, wysiedlonych w dniu 24 lutego 2022 r. lub po tej dacie, którzy przed dniem 24 lutego 2022 r. korzystali w Ukrainie ze statusu uchodźcy lub równoważnej ochrony. Ponadto ważne jest również zachowywanie jedności rodzin i unikanie sytuacji, w której członkowie tej samej rodziny mają różne statusy.

Czytaj więcej

Gospodarka

Wielomiliardowe koszty przyjęcia uchodźców

Ukraińcy uciekający przed wojną mogą zostać w Polsce na dłużej. Roczny koszt objęcia opieką 2 milionów osób to co najmniej 24 mld zł.

Zgodnie z dyrektywą 2001/55/WE państwa członkowskie mogą objąć tymczasową ochroną także wszystkich innych bezpaństwowców lub obywateli państw trzecich innych niż Ukraina, którzy przebywali w Ukrainie i którzy nie są w stanie w bezpiecznych i trwałych warunkach powrócić do swojego kraju lub regionu pochodzenia. Państwa członkowskie mogą również rozszerzyć tymczasową ochronę na dodatkowe kategorie wysiedleńców poza tymi, do których stosuje się Decyzję Rady (UE) nr 382 z 4 marca 2022, w przypadku gdy dane osoby są wysiedleńcami z tych samych powodów i z tego samego państwa lub regionu. Co wymaga jedynie niezwłocznego powiadomienia o tym fakcie Radę i Komisję. Zdaniem UE, jeżeli program krajowy jest jednak mniej korzystny, państwo członkowskie powinno zapewnić dodatkowe prawa przewidziane w dyrektywie 2001/55/WE.

Są jednak pewne granice, dyrektywa 2001/55/WE pozwala państwom członkowskim na wyłączenie wysiedleńca z tymczasowej ochrony, jeżeli istnieją poważne przesłanki świadczące o tym, że dana osoba popełniła zbrodnię przeciwko pokojowi, zbrodnię wojenną lub zbrodnię przeciwko ludzkości, zgodnie z definicjami podanymi w międzynarodowych aktach prawnych przyjętych w odniesieniu do tych zbrodni. Dyrektywa zezwala również państwom członkowskim na wyłączenie wysiedleńca z tymczasowej ochrony, jeżeli istnieją poważne przesłanki do uznania danej osoby za osobę zagrażającą bezpieczeństwu przyjmującego państwa członkowskiego lub za osobę stanowiącą zagrożenie dla społeczeństwa przyjmującego państwa członkowskiego. Dyrektywa 2001/55/WE nakłada na państwa członkowskie, w powiązaniu z Komisją, obowiązek współpracy i wymiany informacji w celu ułatwienia wprowadzenia tymczasowej ochrony, przewidując wsparcie finansowe z funduszy UE w ramach wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027 oraz bieżących Mechanizmów Ochrony Ludności. Za pośrednictwem tego mechanizmu państwa członkowskie mogą zwracać się o artykuły niezbędne do zaspokojenia potrzeb wysiedleńców z Ukrainy przebywających na ich terytorium i korzystać ze współfinansowania w celu dostarczenia takiej pomocy.

Osoby, do których ma zastosowanie tymczasowa ochrona, określona Decyzją wykonawczą Rady Unii Europejskiej z marca 2022 to: obywatele Ukrainy zamieszkali przed 24 lutego 2022, bezpaństwowcy lub obywatele państw trzecich innych niż Ukraina, korzystający z ochrony międzynarodowej przed 24 lutego, i członkowie ich rodzin.