Hausner: Bałagan Polskiego Ładu pogłębi nierówności zamiast złagodzić

Program rządu to Polski Ład czy Polski Bałagan?

Bałagan zdecydowanie, można nawet użyć mocniejszych słów. Czas na tę głęboką zmianę w systemie podatkowym jest fatalny, bo w konsekwencji pandemii pojawiły się różne czynniki destabilizujące: rwą się łańcuchy dostaw, rosną ceny surowców. Zamrożenie gospodarki, a potem jej odbicie, jest nieporównywalne z jakimkolwiek szokiem. Szok wywołał różnego rodzaju zakłócenia, które się kumulują i nie rozładują natychmiast. Brakuje chipów, następuje ogromny wzrost stawek frachtu, co np. dla polskich meblarzy jest dużym problemem. Mamy do czynienia ze stanem traumatycznym. Wprowadzanie tak głębokiej zmiany podatkowej w tym momencie to brak wyobraźni i odpowiedzialności. To po pierwsze. Po drugie, koncepcja Polskiego Ładu została przygotowana fatalnie nie tylko legislacyjnie. To głęboka ingerencja w system podatkowy, a nie tylko korekta stawek podatkowych. Zmiana dotyczy wszystkich grup podatników i wszystkich form dochodu. Fundujemy sobie zmianę jeszcze bardziej komplikującą system podatkowy, który i tak już był nieczytelny.

Czytaj więcej

Budżet Rodzinny

PIT i ulga dla klasy średniej. 15 najczęstszych pytań o podatki. Wyjaśniamy

Polski Ład a ulga dla klasy średniej, PIT-2, składka zdrowotna. O co chodzi? Wspólnie z ekspertami EY odpowiadamy na najczęstsze pytania dotyczące zmian w zakresie podatków.

Jakie są tego konsekwencje?

Przez to, że zmiana jest skomplikowana i następuje w takim momencie, będzie bardzo trudna do egzekwowania i obsługi administracyjnej – to po trzecie. Po czwarte, to partanina legislacyjna. I wreszcie – jaka jest logika ekonomiczna kryjąca się za „ładem"? Wszyscy mówią, że to kalkulacja polityczna. Nie kwestionuję tej argumentacji, ale pytam o logikę ekonomiczną. Widzę tu efekt pewnego sposobu myślenia popularnego wśród ekonomistów w średnim wieku, a odnoszącego się do tzw. nowoczesnej teorii monetarnej. To jakaś odmiana neokeynesizmu: nie ma się co bać wysokiego deficytu budżetowego, nie ma się co bać wzrostu długu publicznego, należy prowadzić politykę stymulującą konsumpcję. Neokeynesiści utrzymują, że nie ma żadnego zagrożenia, gdy rosnący dług publiczny obsługuje bank centralny. To tylko zapis księgowy. Nie mówię, że nie należy pobudzać gospodarki w czasie wyraźnego obniżenia aktywności gospodarczej, ale gdy jest wzrost, powinniśmy mieć nadwyżkę w budżecie. A my przecież mamy wysoki wzrost.

Nie boją się inflacji?

Uważali, że inflacja nie wystąpi.

Ale przyszła.

Jeśli się pobudza konsumpcję ekspansywną polityką fiskalną i równie ekspansywną polityką monetarną (polityka ultraniskich stóp procentowych), to prędzej czy później będzie musiało wystąpić nasilenie zjawisk inflacyjnych.

I co oni na to?

Mówią, że nie ma problemu: wystarczy dokonać redystrybucji podatkowej od tych, którzy są wyżej uposażeni, do tych, co niżej. W ten sposób osłoni się słabsze grupy społeczne przed skutkami inflacji, którą polityka pobudzania wzrostu ewentualnie wywołuje. Właśnie dlatego potrzebowali redystrybucji podatkowej. Problem w tym, że gdy już podwyższona inflacja ruszyła, a nie podejmowano w porę działań ją powstrzymujących, redystrybucja już nie nadąży za wzrostem cen, które pochłoną zmiany korzystne np. dla emerytów. I trzeba będzie uruchamiać kolejne tarcze antyinflacyjne.

...które będą w jakimś stopniu proinflacyjne?

Tak, nakręcamy to, co chcemy zatrzymać. Neokeynesowskie rozumowanie skupia się na popycie i nie bierze pod uwagę drugiej strony gospodarki – podażowej.

Teoretycznie, gdy jest popyt, powinny rosnąć inwestycje, żeby zapewnić większą podaż towarów i usług.

Jeśli stymulowanie konsumpcji następuje w rozsądnych ramach makroekonomicznych, to w reakcji na to zwiększą się moce wytwórcze. Pojawi się dążenie do inwestycji i podniesienia wydajności pracy. Będzie więc reakcja dostosowawcza po stronie podażowej. Tymczasem Jarosław Kaczyński nazwał cwaniakami ludzi, którzy zarabiają więcej, bo są bardziej aktywni, wydajni, produktywni i kreatywni. Takie myślenie i działanie wpływa na zachowanie przedsiębiorców. Wprowadzenie tak znacznej redystrybucji przy zakłóceniach w łańcuchach dostaw zwiększa poziom niepewności i ryzyka. Kto będzie w takiej sytuacji inwestował?

Przedsiębiorcy, zamiast inwestować, podniosą ceny?

To stymuluje inflację po stronie podażowej. Zamiast wysiłku wytwórczego korzysta się z iluzji pieniądza. Wzrost gospodarczy zostanie utrzymany, ale będzie go pobudzała inflacja, a on z kolei będzie pobudzał inflację. To wzrost jałowy, iluzoryczny. To wzrost w kategoriach nominalnych, a nie realnych. Owszem, można próbować ograniczyć część dynamiki cen, ale sposób, w jaki to się robi, np. w ramach tarcz, nie wyeliminuje pustego przebiegu gospodarki. To iluzja, że skierowanie w ten sposób strumienia dochodów utrzyma gospodarkę na ścieżce trwałego i stabilnego wzrostu. To zakłóca mikroekonomiczne podstawy gospodarowania i wywołuje poważne zakłócenia makroekonomiczne.

Taką koncepcję zaproponowała grupa ekonomistów doradzająca rządowi, związana z Polskim Instytutem Ekonomicznym. Fakt, że politycy na to poszli, świadczy tylko o tym, że mają marną wiedzę ekonomiczną. Nie mówię, że nie ma w tej koncepcji ziarna logiki. Ale to nie jest żadne cudowne lekarstwo. Nie mówię, że deficyt budżetowy jest w ogóle niedopuszczalny. Jest dopuszczalny, ale w ramach logiki ekonomicznego myślenia, to znaczy, gdy się ma trwałe i ekonomicznie wydajne źródła jego finansowania. A nie tylko dodruk pieniądza.

Co wobec tego teraz można zrobić z Polskim Ładem?

Z punktu widzenia ekonomicznego należało go zawiesić już miesiąc temu. Ale to oznaczałoby polityczną katastrofę. Widać, że to, co ekonomicznie uzasadnione, politycznie jest niemożliwe. Trzeba więc podjąć pakietowe korekcyjne działania. Nie można jednak tego zrobić, gdy nie ma wyraźnego ośrodka decyzyjnego. Podejrzewam, że o rozwiązaniach Polskiego Ładu były już minister finansów wiedział stosunkowo najmniej.

Bo jego funkcję sprowadzono do roli kasjera. Decyzje podejmowane są gdzie indziej. Gdzie teraz jest centrum kierowania polityką gospodarczą?

Nigdzie. W zależności od tego, co się w danym dniu dzieje, albo zanika, albo się gdzieś efemerycznie pojawia w postaci sztabu kryzysowego. W przeszłości dominującym wzorem koordynacji polityki gospodarczej był model: wicepremier odpowiedzialny za sprawy gospodarcze i zarazem minister finansów, np. Balcerowicz, Kołodko, Belka. Był też model, który reprezentował Janusz Steinhoff, czyli wicepremier odpowiedzialny za gospodarkę i minister gospodarki dobrze współpracujący z ministrem finansów. W moim przypadku był to Mirosław Gronicki, a przed nim Andrzej Raczko. To były czytelne i skuteczne rozwiązania.

...koncepcje powstawały u ministra finansów albo on był pierwszym, który weryfikuje, co jest możliwe, a co nie?

W przeszłości wicepremier odpowiedzialny za sprawy gospodarcze to nie była tylko wywieszka. To była realna władza. Nie wynikała z bardzo mocnej pozycji politycznej. Raczej odwrotnie, powoływano ekspertów, którzy czasami starali się zdobyć silną pozycję polityczną. Np. Balcerowicz zaczynał jako ekspert, a stał się liczącym graczem politycznym. Kołodce to się nie do końca udało. Generalnie wicepremier był ekspertem ekonomicznym. I był niemalowanym koordynatorem polityki gospodarczej. Początkowo taką pozycję miał Mateusz Morawiecki. Zamienił ją na wpływy polityczne. Zresztą jego przygotowanie ekonomiczne jest bardzo jednostronne, jeśli w ogóle traktować je poważnie.

Od początku transformacji dorobiliśmy się wielu dobrych ekonomistów. Jest chyba teraz z kogo wybierać?

Tak, czasami pojawiały się ciekawe postacie, np. Teresa Czerwińska, która była dobrym ministrem finansów.

...ale odeszła.

Najwyraźniej koncepcje, które jej proponowano, nie odpowiadały jej myśleniu o tym, co jest dobre dla gospodarki. Nie była gotowa ustępować pod presją polityczną. I to trzeba docenić. Dzisiaj Ministerstwo Finansów zostało sprowadzone do ministerstwa okrojonego budżetu. Dużo więcej niż minister finansów w sprawach gospodarczych ma do powiedzenia np. Paweł Borys, prezes PFR.

Może on powinien zostać ministrem finansów?

Nie będę nikogo wskazywał, bo mogę komuś zaszkodzić. Pawła Borysa doceniam, bo zachowuje rozsądek ekonomiczny, o co w tamtej ekipie bardzo trudno. Dużo więcej niż Ministerstwo Finansów w różnych działaniach, które tworzą strumienie finansowe, ma do powiedzenia też prezes BGK, która jest nominatką premiera. Niektórzy moi koledzy podkreślają, że BGK i PFR to „raj wydatkowy" Morawieckiego. Stworzył on sobie enklawę, która nie podlega innym wpływom politycznym. Tak nie można prowadzić polityki budżetowej. Poza budżetem państwa znajduje się istotna część finansów publicznych, co świadczy o słabości zarządzania nimi w Polsce.

Trwa proces wymiany członków RPP. Dziennikarze są skonfundowani niektórymi kandydaturami, które przechodzą. Jacy ludzie tam powinni trafiać?

Mamy za sobą trzy pełne kadencje RPP. Pierwsza Rada była bardzo jastrzębia, druga zdecydowanie gołębia. Ta, w której byłem, nie była jednoznaczna. Te Rady wypełniły swoje zadanie – NBP i RPP stoją na straży siły nabywczej pieniądza, polskiego złotego i jego stabilności. W składzie tych Rad na ogół dominowały osoby, które miały dorobek akademicki w zakresie ekonomii w powiązaniu z jakimś doświadczeniem praktycznym w instytucjach zajmujących się finansami. Ale to nie musi być profesor ekonomii, to może być dobry analityk, np. Jakub Borowski, ceniony analityk bankowy.