Prof. Całka: mikroplastik może być przyczyną nowotworów

W ciągu minionych kilku dekad plastik stał się nieodłączną częścią naszego życia. Trwałość, plastyczność, niska cena i wszechstronność zastosowań, spowodowały jego absolutną dominację w wyrobach elektrotechnicznych, przemyśle odzieżowym, kosmetycznym oraz opakowań, w tym także opakowań produktów żywnościowych, napojów i wody pitnej. Plastikowymi zabawkami bawią się dzieci. Używany jest do produkcji pieluch i odzieży. Towarzyszy nam praktycznie wszędzie, od elementów statków kosmicznych po foliowe opakowania na drugie śniadanie. Jego wszechobecność w naszym życiu niesie jednak coraz bardziej zauważalne ryzyko, tym większe im więcej plastiku znajduje się w naszym otoczeniu.

Czym jest mikroplastik?

Tworzywa sztuczne z biegiem czasu ulegają fragmentacji na coraz mniejsze cząsteczki. Powstają one w wyniku użytkowania plastikowych przedmiotów, które kruszą się i ścierają. Także oddziaływania mechanicznych czynników środowiskowych takich jak np. wiatr oraz degradujące działanie promieniowania słonecznego, dodatkowo przyczyniają się do rozdrobnienia plastiku w środowisku. Fragmenty plastiku o średnicy od 5 milimetrów do 1 mikrometra nazywamy mikroplastikiem. Mikroskopijne drobiny mikroplastiku o średnicy około 1 mikrometra (jedna tysięczna milimetra) mogą być wchłaniane w przewodzie pokarmowym i drogą krwi docierać do narządów wewnętrznych np. wątroby, nerek i płuc. Natomiast najmniejsze cząsteczki o średnicy od 1 do 100 nanometrów, nazywane nanoplastikiem, mogą penetrować do wnętrza pojedynczych komórek organizmów ludzi i zwierząt. Niestety komórki nie potrafią pozbywać się plastikowych ciał obcych, a te nie są obojętne, ponieważ mogą uwalniać do wnętrza komórek toksyczne związki z których są zbudowane.

Mikroplastik przyczyną wielu groźnych chorób

Oddziaływania mikroplastiku na organizmy zwierząt i ludzi są obecnie bardzo intensywnie badane. Dostępne analizy naukowe wskazują, że może on mieć wpływ na rozwój chorób nowotworowych np. raka żołądka, wątroby i jelita grubego, sprzyjać otyłości, zachorowalności na cukrzycę i powstawaniu zespołu metabolicznego. Naukowcy wiążą mikroplastik z rozwojem chorób sercowo-naczyniowych i immunologicznych. Zwracają również uwagę na korelację czasową między wzrostem zachorowalności na powyższe choroby cywilizacyjne, a wzrostem skażenia środowiska mikroplastikiem w ostatnich dekadach.

Skażenie środowiska mikroplastikiem wydaje się być kluczowe dla zdrowia przyszłych pokoleń. Praktycznie nie ma już na Ziemi miejsc wolnych od mikroplastiku. Jego cząsteczki znaleziono w oceanach, zbiornikach wodnych, wodach gruntowych, wodzie pitnej i w glebie. Wykazano jego obecność w mięsie, mleku i nawet w miodzie. Mikroplastik występuje również w powietrzu atmosferycznym, a więc dostaje się do organizmu człowieka nie tylko drogą pokarmową, ale także z powietrzem wdychanym do płuc. W efekcie człowiek może przyswajać od 39 000 do 52 000 cząsteczek mikroplastiku rocznie.

W badaniach na gryzoniach wykazano, że plastikowe drobiny mogą być przenoszone przez krew do macicy. Dowiedziono, że bariera łożyskowa nie chroni przed ich przenikaniem z krwi matki do organizmu płodu. W łożysku człowieka krew matczyna oddzielona jest tylko jedną warstwą komórek śródbłonka naczyniowego od strumienia krwi płodowej, więc przechodzenie drobin mikroplastiku z krwi matki do krwi płodu wydaje się być bardzo prawdopodobne.

Płody i noworodki są szczególnie wrażliwe na toksyczne działanie mikroplastiku. Niektóre tworzywa zawierają bowiem związki wykazujące w organizmie aktywność estrogenową, to znaczy że działają podobnie do kobiecych hormonów produkowanych przez jajniki. Podwyższone stężenia tych substancji mogą zaburzać rozwój hormonalnych ośrodków mózgowych regulujących funkcje rozrodcze oraz rozwój narządów płciowych u płodów i dzieci. W efekcie mogą prowadzić do niepłodności w dorosłym życiu, patologii układu rozrodczego oraz nowotworzenia. W Polsce około 1,5 miliona par ma problemy z płodnością. Nie jest wykluczone, że za część z nich odpowiada mikroplastik.

Badania toksyczności mikroplastiku są jeszcze w fazie początkowej, nie wiemy dokładnie jak organizm człowieka poradzi sobie ze stale rosnącą liczbą plastikowych mikrocząsteczek w komórkach i tkankach. Niewątpliwie jednak musimy ten proces zatrzymać.

Recykling plastikowych odpadów ma bezpośredni związek z naszym zdrowiem w przyszłości

Trwałość plastiku będąca jego wielką zaletą w produkcji przedmiotów użytkowych jest jednocześnie olbrzymim problemem dla środowiska. Plastik w środowisku rozkłada się kilkaset lat, a w formie rozdrobnionej jest praktycznie nieusuwalny. Dlatego skuteczna walka z mikroplastikowym problemem powinna być priorytetem i polegać na wprowadzeniu 100 proc. recyklingu plastiku używanego w gospodarce i gospodarstwach domowych. Wprowadzony 24.05.2023 unijny zakaz sprzedaży plastikowych sztućców, talerzy, kubków, słomek itp. powinien być rozwijany o kolejne ograniczenia w tym zakresie. Najważniejsze jest jednak, aby każdy z nas miał świadomość, że recykling plastikowych odpadów ma bezpośredni związek z naszym zdrowiem w przyszłości. Dlatego powinniśmy wrócić do naturalnych materiałów takich jak np.: szkło, drewno, papier, bawełna, len, wełna, skóry i futra, wypieranych przez tworzywa sztuczne.