Nowelizacja KPA: urząd przyjazny dla firm i obywateli

Na podstawie Kodeksu postępowania administracyjnego (KPA) wszyscy obywatele załatwiają codziennie dziesiątki tysięcy spraw urzędowych. Dostrzegamy jednak kluczowe znaczenie KPA dla biznesu, co w dotychczasowej dyskusji o poprawie warunków wykonywania działalności gospodarczej, nie zostało być może należycie wyeksponowane. Dla przedsiębiorców uzyskanie decyzji stanowi często warunek konieczny do rozpoczęcia inwestycji czy podjęcia działalności. Liczy się też czas wydania takiej decyzji, bo jak słusznie mówi porzekadło, czas to pieniądz. Tę diagnozę potwierdzają zlecone przez nas badania, które pokazały, że prawie 80 proc. przedsiębiorców dostrzega problem przedłużających się postępowań administracyjnych.

Szybsze i sprawniejsze urzędy

Dlatego pierwszym celem, jaki postawiliśmy przed nowelizacją, jest przyspieszenie i usprawnienie postepowań. Proponujemy szereg rozwiązań, które skrócą czas załatwiania spraw urzędowych. Chcemy m.in. zmniejszyć ilość decyzji kasatoryjnych, czyli odsyłających sprawę do organu niższej instancji do ponownego rozpatrzenia. Zgodnie z nowymi przepisami, jeśli obywatel odwoła się od decyzji w pierwszej instancji, będzie mógł zażądać żeby druga instancja wydała merytoryczne rozstrzygnięcie. Jeśli jednak decyzja kasatoryjna zapadnie, będzie można ją zaskarżyć do sądu administracyjnego w szybkiej ścieżce, czyli za pomocą sprzeciwu od decyzji. Sąd rozpatrzy sprzeciw w ciągu 30 dni. Obecnie skargi na takie decyzje są rozpatrywane co najmniej kilka miesięcy.

Proponujemy też, by można było zaskarżyć do sądu administracyjnego decyzję urzędu centralnego lub samorządowego kolegium odwoławczego bez konieczności składania wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy. Praktyka pokazuje, że ta ścieżka jest mało skuteczna. Innymi słowy, szanse na zmianę stanowiska organu są niewielkie, dlatego wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy powinien być prawem, a nie obowiązkiem.

Więcej partnerstwa

Drugi cel nowelizacji to bardziej partnerskie relacje urząd – obywatel. Choć wokół tych relacji narosło wiele stereotypów, to jednak trudno nie zauważyć ogromnej zmiany jakościowej, jaka zaszła w tym obszarze w ostatnim czasie. Nowelizacja KPA daje nowe narzędzia, które pozwolą załatwić wiele spraw po partnersku i w przyjaznej atmosferze.

Przykładowo, nowe przepisy nakazują rozstrzygać wątpliwości faktyczne i prawne na korzyść obywateli. Zmierzają również do tego, by działania administracji oparte były na współpracy między urzędami oraz prowadziły do celu najmniej uciążliwą dla stron drogą. Ważne jest również wprowadzenie zasady pewności prawa, czyli przewidywalności rozstrzygnięć administracji. Obywatele będą mogli oczekiwać, że w ich sprawie organ nie zmieni utrwalonej praktyki.

Ponadto, sprawy w urzędach będzie można rozstrzygać z wykorzystaniem mediacji – zarówno pomiędzy stronami postępowania jak i pomiędzy stroną a urzędem. Szczególną rolę może ona odegrać w skomplikowanych i budzących emocje sprawach, np. dotyczących pozwoleń na duże inwestycje. Mediacja, której celem będzie wyjaśnienie okoliczności sprawy i rozwiązanie sporów między stronami – powinna przyczynić się do zmniejszenia ilości odwołań i skarg do sądów administracyjnych.

Inny przykład to obowiązkowa informacja o niespełnieniu przesłanek do wydania decyzji zgodnej z żądaniem obywatela. Po 1 czerwca urzędnik będzie musiał poinformować osobę, która chce załatwić swoją sprawę, że w świetle zgromadzonego materiału dowodowego istnieje ryzyko wydania decyzji odmownej. Dzięki temu obywatel będzie mógł uzupełnić dowody.

Sprawiedliwe kary administracyjne

Trzeci obszar, który objęła nowelizacja, to kary administracyjne. Nierzadko zdarza się tak, że ich wysokość jest niewspółmierna do przewinienia. Mało tego, bywają bardziej dotkliwe niż sankcje karne. Niewielka firma, która rozpoczęła użytkowanie małego budynku tuż przed uzyskaniem pozwolenia, może dostać 60 tys. zł kary płatnej w ciągu 7 dni i obliczonej wg sztywnego wzoru. Dla wielu przedsiębiorców taka kara byłaby de facto zabójstwem ich działalności.

Dzięki nowelizacji, w sytuacjach, w których wysokość kary jest stała albo oblicza się ją według sztywnego wzoru, urząd będzie mógł odstąpić od nałożenia kary. Będzie wręcz musiał to zrobić, gdy okaże się, że waga naruszenia jest znikoma, a strona zaprzestała naruszeń lub poniosła już odpowiedzialność.

W przypadkach, gdy przepisy przewidują kary w przedziałach kwotowych (np. od 10 do 500 tys. zł) urząd weźmie pod uwagę okoliczności sprawy, np. to, że dobrowolnie usunięto skutki naruszenia prawa czy też to, że sprawca nie osiągnął korzyści . Kary te nie będą zatem wymierzane „automatycznie", a urzędnicy zyskają większą pewność poprawności swoich decyzji. Nowelizacja określa też pięcioletnie terminy przedawnienia kar administracyjnych oraz zasady udzielania ulg w ich zapłacie, np. rozłożenia na raty.

Nie tylko prawo

Nowe prawo zacznie obowiązywać 1 czerwca i będzie się odnosić do postępowań wszczętych po tej dacie. Nie mam wątpliwości, że przed nami – urzędnikami – trudna praca przełożenia tych przepisów na realne działania. Dlatego w Ministerstwie Rozwoju przygotowaliśmy przewodnik po nowelizacji. Zawiera on praktyczne rady dla urzędników, ale też wskazówki dla obywateli jak korzystać z przysługujących im praw i gwarancji. Można go znaleźć na stronie internetowej Ministerstwa Rozwoju. Jestem przekonany, że razem, obywatele i urzędnicy, z pomocą dobrego prawa, możemy obalić wiele mitów o relacjach między nami.