Euromajdan. Bohaterowie i symbole ukraińskich rewolucji

Ukraina do dziś płaci za rewolucję godności z przełomu 2013 i 2014 r. – zarówno krwią, jak i obniżeniem stopy życia obywateli czy utratą części terytorium. To cena za chęć zbliżenia się do Europy, bo to od demonstracji przeciwko przesunięciu terminu podpisania umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską 21 listopada 2013 r. rozpoczął się bunt, który obalił skorumpowane władze i postawił Kijów bezpośrednio na drodze aspiracji agresora – Rosji. Euromajdan to, na razie, ostatnia z ukraińskich rewolucji (kalendarium – strona 12). Warto przypomnieć więc ich bohaterów i symbole.

- Automajdan. 30 listopada 2013 r., po rozpędzeniu studentów, liczni kierowcy trąbili na znak protestu i solidarności. Następnie grupa samochodów przyłączyła się do blokowania ulicy Chreszczatyk na skrzyżowaniu z Instytucką. Główne formy aktywności protestujących kierowców, także poza Kijowem, to: patrolowanie ulic, pomoc w ewakuacji w razie potrzeby. Automajdanowi sławę przyniosło blokowanie strategicznych miejsc i wywoływanie sztucznych korków. Najbardziej dotkliwą formą protestu okazały się blokady rezydencji prezydenta Janukowycza i innych przedstawicieli władzy.

- Baba Paraska. Podczas pomarańczowej rewolucji sześćdziesiecioparoletnia Paraska Koroliuk protestująca na Majdanie wyrosła na jedną z ikon rewolucji. W prostych słowach domagała się sprawiedliwości i zagrzewała do protestu. Za aktywny udział w ówczesnych wydarzeniach otrzymała Order Księżnej Olgi. Po rewolucji była wykorzystywana przez media do krytyki władzy, bezskutecznie apelowała o zgodę pomiędzy liderami rewolucji oraz o wysokie standardy nowej władzy. Zmarła w wieku 71 lat w 2010 r., nie dożywszy kolejnej rewolucji.

- Bankowa. To dla politycznego Kijowa potoczne określenie obozu prezydenta. Przy ulicy o tej nazwie mieści się budynek prezydenckiej administracji. 1 grudnia 2013 r. Bankowa zyskała jeszcze jednego znaczenie. W wyniku prowokacji doszło do szturmu na siedzibę prezydenta Janukowycza. Siły Berkutu i tituszki pobiły dziennikarzy oraz wielu cywilów. Dziewięć osób poddano torturom i uwięziono.

- Barykady. Postawione na Majdanie na przełomie 2013/2014 r. Początkowo budowane wokół samego placu, później na ulicach okalających. Pierwsze barykady zbudowano z elementów choinki i ławek, później wykorzystywano do nich opony, skrzynki, gruz, lód i śnieg. Przy barykadach ustawiano posterunki, które kontrolowali członkowie samoobrony Majdanu. Największą barykadę ustawiono na ulicy Instytuckiej. Barykady stworzyły na kilkanaście tygodni w centrum Kijowa powstańcze miasto w mieście z własnymi służbami, kuchnią i życiem kulturalnym.

- Berkut. Oddziały specjalne milicji, ukraińska wersja ZOMO, które podlegały Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. Znane z brutalnych pacyfikacji cywilów. Po Majdanie, rozkazem MSW nr 144 z 25 lutego 2014 r., Berkut został zlikwidowany. Wielu jego funkcjonariuszy walczyło potem w Donbasie, gdzie znaleźli się po obu stronach konfliktu.

- Bractwo Studenckie. Jedna z głównych organizacji młodzieżowych, oficjalnie utworzona we Lwowie 25 maja 1989 r. Faktycznie działała już w 1988 r. Za cel stawiała sobie niepodległość Ukrainy. Liderem Bractwa i animatorem tzw. rewolucji na granicie 1990 r. był Markijan Iwaszczyszyn. Organizacja ta stała się jedną z kuźni przyszłych politycznych i intelektualnych elit Ukrainy.

- Bułatow Dmytro. Lider Automajdanu. 22 stycznia 2014 r. media podały informację o jego porwaniu. Aktywista odnalazł się 30 stycznia, gdy sam zadzwonił z wioski pod Kijowem, niedaleko miejsca, w którym podobno był torturowany. Do 24 lutego przebywał w szpitalu na Litwie, gdzie leczył liczne obrażenia. Porwanie Dmytra do dzisiaj wzbudza kontrowersje, pojawił się nawet zarzut, że zostało przez niego sfingowane. Po rewolucji Dmytro został ministrem sportu, a następnie walczył w Donbasie jako żołnierz jednej z ukraińskich brygad.

- Choinka. Po rozpędzeniu protestu studenckiego 30 listopada 2013 r. władza, licząc, że jest to już koniec demonstracji, zaczęła likwidować miasteczko namiotowe. Jako pretekst podano konieczność postawienia na Majdanie świątecznej choinki. Jednak 1 grudnia na placu Niepodległości ponownie pojawili się protestujący. Choinka została przez nich obwieszona licznymi flagami i transparentami. Najbardziej znaną ozdobą była podobizna Julii Tymoszenko. Jedną z największych – flaga Kanady. Choinka przetrwała zarówno święta Bożego Narodzenia, jak i rewolucję. Rozebrano ją dopiero latem 2014 r.

- Dom Związków Zawodowych. Budynek znajdujący się na rogu Majdanu i Chreszczatyku, vis-a-vis ulicy Instytuckiej. Od początku grudnia 2013 r. główna siedziba demonstrantów. Mieli tam m.in. centrum prasowe i szpital. Odbywały się tam też regularne briefingi dla dyplomatów prowadzone przez nieformalnego ministra spraw zagranicznych Majdanu Borysa Tarasiuka. W nocy 19 lutego 2014 r. budynek stanął w płomieniach. W pożarze, który ugaszono dopiero na drugi dzień, zginęło wiele osób. Spalony budynek stał się jednym z symboli rewolucji. Obecnie w trakcie odbudowy.

- Espresso TV. Telewizja internetowa założona przez Mykołę Kniażyckiego. Wraz z Hromadskie.tv kanał Kniażyckiego stanowił główne źródło informacji o Majdanie. Nadawane przez kanał przekazy były odbierane na całym świecie. Jedną z najbardziej rozpoznawanych twarzy tej telewizji jest ukraiński dziennikarz Witalij Portnikow, który w czasie Majdanu musiał ze względu na swoje bezpieczeństwo tymczasowo przenieść się do Warszawy.

- Eurobarszcz. W czasie rewolucji godności, a szczególnie na jej pierwszym etapie, ważną rolę odgrywał czynnik europejski. Słowo „euro" stanowiło dodatek do wielu pojęć. Stąd eurobarszcz, eurochoinka i w końcu sam Euromajdan.

- Filaret. Zwierzchnik niekanonicznego Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego. W czasie Majdanu odegrał ważną rolę, angażując się po stronie protestujących i otwarcie popierając zbliżenie Ukrainy z Unią Europejską. Stał się symbolem duchownego prawosławnego, który popiera niepodległość i europejski wybór Ukrainy.

- Granit. Główny plac Kijowa, późniejszy Majdan Niepodległości. W 1990 r. miejsce pokojowych protestów ukraińskich studentów, potocznie określanych mianem rewolucji na granicie. Wówczas plac nosił nazwę Rewolucji Październikowej i był wyłożony granitowymi płytami.

- Kaplica. Podobnie jak w 1990 r., jednak na większą skalę, w 2013 r. urządzono na Majdanie greckokatolicką kaplicę. Rozdano dziesiątki tysięcy różańców. Wśród protestujących wciąż przebywali duchowni różnych wyznań chrześcijańskich oraz muzułmanie i żydzi. Religijny wymiar protestu jest stosunkowo mało znany.

- Koktajl Mołotowa. Butelka zapalająca. W czasie rewolucji godności broń stosowana przez demonstrantów od momentu rozpoczęcia walk na ulicy Hruszewskiego 19 stycznia 2014 r.

- Kozak Mychajło Gawryluk. 22 stycznia 2014 r. w internecie furorę zrobiło amatorskie nagranie zrobione przez funkcjonariusza wojsk wewnętrznych, przedstawiające upokarzanego przez Berkut nagiego mężczyznę. Był to aktywista Majdanu Mychajło Gawryluk, znany ze swojej fascynacji tradycją kozacką. Posiniaczonemu mężczyźnie żołnierze wcisnęli łopatkę, śmiejąc się, że to „jego hetmańskie berło". Po wypuszczeniu przez żołnierzy Gawryluk wrócił do protestujących i został na Majdanie do końca rewolucji. W czasie wyborów w 2014 r. wybrano go na deputowanego Werchownej Rady z ramienia Frontu Ludowego Arsenija Jaceniuka.

- Krwawy czwartek. W czwartek nad ranem, 20 lutego 2014 r., protestujący starli się z oddziałami Berkutu. Snajperzy strzelali z okien hotelu Ukraina. Zginęło około 100 osób, kilkaset zostało rannych. Główne starcia miały miejsce na ulicy Instytuckiej. Od tego momentu było jasne, że Janukowycz straci władzę. Mniej oczywista była jego ucieczka, która nastąpiła następnego dnia w nocy.

- Kto nie skacze, ten Moskal! Zima 2013/2014 była mroźna, dlatego to popularne hasło stało się sygnałem do rozgrzewki uczestników protestu.

- Kuchnia. Transporty żywności przychodziły ze wszystkich stron Ukrainy, a także z Polski. Powszechnie podkreślano wzorową organizację kuchni polowej, która każdego dnia musiała wykarmić tysiące protestujących. Pracami kilkuset wolontariuszy kuchennych kierowała Lubow Ławrinenko, pracownica sanepidu. Protestujący dostawali stale kanapki i gorące napoje, ziemniaki z cebulą, barszcz, zupy i inne proste potrawy.

- Kula w łeb. Emocjonalna wypowiedź Arsenija Jaceniuka: „Jeżeli kula w łeb, to kula w łeb! Nie będę żyć w hańbie", zainspirowała powstanie wielu memów i żartów. Słowa te miały symbolizować brak konsekwencji przywódców rewolucji, którzy początkowo próbowali negocjacji z władzą.

- Lajki się nie liczą. Tymi słowami kończył się wpis dziennikarza Mustafy Najema umieszczony na Facebooku 21 listopada 2013 r. Najemowi chodziło o zebranie na Majdanie jak największej liczby osób, a nie jedynie o rozgłos w sieci. Podobnie jak na Bliskim Wschodzie sieci społecznościowe, w tym głównie Facebook i Twitter, pełniły funkcję ważnego narzędzie komunikacji protestujących ze światem zewnętrznym. Na apel Najema odpowiedziało około 1,5 tysiąca osób, które jeszcze 21 listopada zebrały się Majdanie. To one rozpoczęły rewolucję.

- Łucenko Jurij. Legendarny „ataman" pomarańczowej rewolucji, potem minister spraw wewnętrznych, następnie więzień polityczny za czasów Janukowycza. Uwolniony z więzienia w 2013 r. po miesiącach wielu politycznych zabiegów. Uczestniczył w rewolucji 2013–2014 r. Wówczas w protesty zaangażował się również jego syn Igor. Po rewolucji Jurij Łucenko został deputowanym, a następnie prokuratorem generalnym.

- Łyżyczko Rusłana. Piosenkarka, jedna z ikon ostatniej rewolucji. Swoimi występami zagrzewała do walki i protestu.

- Majdan. Właściwie Majdan Nezałeżnosti. Główny plac w Kijowie. Miejsce kolejnych rewolucji i protestów na Ukrainie po 1990 r. Majdan jako miejsce rewolucji pojawia się już w wierszu poety Pawła Tyczyny z 1918 r. („Na majdanie obok cerkwi rewolucja idzie"), który zna prawie każdy Ukrainiec.

- Marsz Miliona. 8 grudnia 2013 r. odbyła się jedna z największych demonstracji. Jej uczestnicy wspierali europejskie aspiracje Ukrainy. Obecność tak wielkiego tłumu, który wyraził swój sprzeciw wobec decyzji Janukowycza, miała przełomowe znaczenie dla dalszych wydarzeń. Wieczorem tego dnia dokonano kolejnego symbolicznego aktu, jakim było zburzenie pomnika Lenina przy placu Besarbaskim. Pomnik stał tam od 1946 r.

- Masoł Witalij. Premier Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej od 10 lipca 1987 r. do 29 października 1990 r. Podał się do dymisji w wyniku rewolucji na granicie. Był to pierwszy tego typu przypadek w ZSRR i bezprecedensowy akt dymisji wskutek presji ulicy wysokiego urzędnika państwowego.

- Meżyhirja. Podmiejska rezydencja Wiktora Janukowycza, którą kupił za bezcen. Po jego ucieczce 21 lutego 2014 r. otwarto ją dla publiczności i dziennikarzy. Wystrój pałacu zaskoczył wszystkich. Było w nim prywatne zoo, garaż pełne luksusowych samochodów, kryształowe żyrandole oraz łodzie. W rezydencji znaleziono również liczne rachunki i tajne dokumenty. Meżyhirja jest symbolem zepsucia władzy. Podobnie wyglądała willa prokuratora generalnego Wiktora Pszonki.

- Namioty. Symbol wszystkich trzech rewolucji: od rewolucji na granicie (1990), poprzez pomarańczową rewolucję (2003–2004) po rewolucję godności (2013–2014). W 1990 r. studenci, stawiając namioty na Majdanie, robili to pod wpływem swoich bułgarskich rówieśników, którzy rok wcześniej, protestując przeciwko reżymowi Todora Żiwkowa, ustawili obóz namiotowy w Sofii.

- Niebiańska Sotnia. Popularne określenie śmiertelnych ofiar rewolucji godności. Jeden z najważniejszych elementów narodowego mitu rewolucji na Ukrainie.

- Nigojan Serhij. Pierwsza ofiara protestów 2013/2014 r. Został zastrzelony 22 stycznia na ulicy Hruszewskiego. Ormianin z Dniepropietrowska (obecnie Dniepra), zasłynął popularnym nagraniem, na którym deklamował „Kaukaz" Tarasa Szewczenki.

- Nuland Victoria. Wysoka urzędniczka administracji Baracka Obamy zaangażowała się w rozwiązywanie konfliktu. Na Majdanie rozdawała protestującym pieczywo. Innym amerykańskim politykiem angażującym się w poparcie dla protestów był republikański senator John McCain. Przyjechał na Ukrainę 14 grudnia 2013 r. W Kijowie spotkał się z liderami opozycji oraz patriarchą Filaretem, a potem słuchał na Majdanie koncertu Okeanu Elzy.